Cộng đồng người Hoa sinh sống lâu đời tại Việt Nam ít nhiều chịu ảnh hưởng từ văn hóa bản địa, song trong tang lễ, họ vẫn gìn giữ được những nét đặc trưng riêng biệt. Chính sự hòa quyện này đã tạo nên một phong tục tang ma vừa quen thuộc, vừa mang đậm dấu ấn văn hóa người Hoa. Hãy cùng Phúc An Viên khám phá chi tiết những nghi thức quan trọng trong phong tục đám tang người Hoa tại Việt Nam qua bài viết dưới đây. Nghi thức đám tang người Hoa lúc sắp chết Phong tục đám tang người Hoa tại Việt Nam để lại nhiều ấn tượng sâu sắc, bắt đầu từ những nghi thức lúc người thân lâm chung cho đến khi đưa tang. Khi nhận thấy một người trong gia đình sắp hấp hối, họ sẽ được đưa đến vị trí trang trọng nhất trong nhà, gọi là chính tẩm. Tại đây, người thân sẽ đặt họ nằm ngay ngắn, cùng nhau dùng khăn sạch thấm nước để lau chùi cơ thể, đồng thời lắng nghe những lời trăn trối cuối cùng. Nghi thức này mang ý nghĩa thể hiện sự quan tâm và chăm sóc tận tình trong những giây phút cuối đời, giúp người sắp rời xa cõi thế an lòng, thanh thản và ra đi viên mãn, không còn vướng bận. Ngay sau khi trút hơi thở cuối cùng, thi thể sẽ được đặt ở vị trí trung tâm của ngôi nhà, nhưng tuyệt đối tránh khu vực thờ tự, như một cách thể hiện sự tôn kính và nghiêm trang dành cho người đã khuất. Trang phục đám tang người Hoa dành cho người mất và người thân Khi nhắc đến nét độc đáo trong phong tục đám tang người Hoa tại Việt Nam, tang phục là một chi tiết không thể bỏ qua. Theo truyền thống, người đã khuất sẽ được gia đình thay cho một bộ y phục đặc biệt gồm ba lớp quần và hai lớp áo. Thứ tự màu sắc được sắp xếp mang tính biểu tượng: lớp trong cùng là trắng, tiếp đến là đen, kế đến là xanh xám hoặc tro, và lớp ngoài cùng là áo vải gấm trang trọng. Đối với người thân trong gia đình, tùy từng vùng miền mà tang phục có sự khác biệt, nhưng nhìn chung đều thể hiện sự thành kính, đau thương và lòng tưởng nhớ dành cho người đã khuất. Mỗi chi tiết trong tang phục không chỉ là hình thức, mà còn phản ánh sâu sắc quan niệm của người Hoa về sự hiếu kính và đạo lý đối với ông bà, cha mẹ. Với người Phúc Kiến Con trai: mặc áo dài không có nút kéo dài đến chân, bên ngoài khoác thêm một chiếc áo ngắn hơn, có nút vải, thường được may bằng vải bố. Con gái: mặc áo dài và đội trên đầu một chiếc khăn ba góc, được khâu thêm một miếng vải bố. Con rể: mặc trang phục màu trắng, trên có đánh dấu một chấm đỏ. Cháu nội: đội khăn màu xanh, có chấm xanh. Cháu ngoại: đội khăn màu xanh, nhưng có chấm đỏ để phân biệt. Những quy định về tang phục này không chỉ thể hiện sự phân biệt vai trò trong gia đình, mà còn mang ý nghĩa nhắc nhở con cháu về cội nguồn, thứ bậc và tình thân đối với người đã khuất. Với người Triều Châu Đối với đám tang người Hoa gốc Triều Châu, tang phục cũng mang những đặc điểm riêng biệt. Người con trai sẽ mặc áo vải thô, bên ngoài khoác thêm một chiếc áo nhỏ bằng vải bố. Trên đầu đội nón hình tam giác, đồng thời mang theo một chiếc túi có ba màu sắc đỏ – trắng – xanh, dùng để đựng hạt đậu – biểu tượng cho sự tiếp nối và sinh sôi. Riêng trang phục của con gái, con rể, cháu nội và cháu ngoại trong tang lễ của người Triều Châu về cơ bản giống với quy định tang phục của người Phúc Kiến, vẫn giữ nguyên nét truyền thống phân biệt vai vế và mối quan hệ huyết thống trong gia đình. Lễ vật cúng trong đám tang người Hoa Một yếu tố góp phần tạo nên nét đặc sắc trong phong tục đám tang người Hoa tại Việt Nam chính là lễ vật cúng. Người mất sẽ được gia đình chuẩn bị đầy đủ các phẩm vật tâm linh như nhang, đèn, hoa tươi, giấy tiền, mâm ngũ quả, đặc biệt không thể thiếu heo quay – biểu tượng của sự trang trọng và trọn vẹn. Bên cạnh đó, tang lễ còn có sự hiện diện của đội nhạc tiễn đưa, với cách phân biệt rõ ràng theo tuổi thọ của người mất. Nếu người mất trên 60 tuổi, đội nhạc sẽ mặc áo đỏ, đầu đội nón lá, thể hiện niềm kính trọng và sự viên mãn trong tuổi đời. Ngược lại, nếu người mất dưới 60 tuổi, đội nhạc sẽ mặc tang phục màu xám tro, biểu trưng cho sự tiếc thương trước sự ra đi còn sớm. Lễ động quan Lễ động quan là một trong những nghi thức trọng đại trong đám tang người Hoa, vì vậy thời gian tiến hành luôn được xem xét và lựa chọn kỹ lưỡng. Trước khi linh cữu được đưa lên đường, gia đình sẽ làm lễ dâng rượu để kính cáo thần linh, cầu mong sự chứng giám và phù hộ. Đúng giờ động quan, một người được giao nhiệm vụ cầm sênh làm hiệu lệnh, chỉ huy toàn bộ quá trình: từ việc đặt tay lên đòn gánh, nâng quan tài lên vai cho đến di chuyển theo nhịp lệnh. Khi linh cữu bắt đầu khởi hành, đi ngay sau quan tài là hàng ngũ con cháu, anh em, thân bằng quyến thuộc và bạn bè thân hữu. Theo phong tục, con trai trưởng sẽ cầm bát nhang và cây dong, con trai thứ cầm di ảnh của người mất, trong khi con cháu trong gia tộc phải bò từ nhà ra xe tang để thể hiện lòng hiếu kính và nỗi đau thương tột bậc dành cho người đã khuất. Một nghi thức đặc trưng khác là tục rải vàng mã suốt dọc đường đưa linh cữu. Người Hoa tin rằng việc này sẽ giúp xua đuổi các vong hồn khác quấy nhiễu, đồng thời bảo vệ cho linh hồn người mất được bình an trên hành trình sang thế giới bên kia. Lễ hạ huyệt – Mở cửa mả và lễ cầu siêu Trước khi tiến hành lễ hạ huyệt, gia đình người Hoa sẽ làm lễ tế thần Thổ Địa với các lễ vật gồm nhang đèn, hoa tươi, trái cây, muối và gạo, nhằm kính cáo và cầu xin sự chở che cho người đã khuất. Sau nghi lễ này, họ sẽ rắc các loại hạt đậu và khoai môn xuống huyệt mộ trước khi đặt áo quan – một tập tục mang ý nghĩa gửi gắm sự sinh sôi, tiếp nối và no đủ cho linh hồn ở thế giới bên kia. Khi việc chôn cất hoàn tất, ngôi mộ thường được đắp cao và trồng cây xanh xung quanh, vừa để bảo vệ, vừa tượng trưng cho sự trường tồn. Ba ngày sau khi chôn cất, gia đình sẽ tổ chức lễ mở cửa mả, dâng nhang đèn, hương hoa. Lễ này mang ý nghĩa khai thông con đường tâm linh, giúp linh hồn người đã khuất sớm được giải thoát và an yên. Đến ngày thứ 49, gia đình sẽ mời chư tăng đến tụng kinh cầu siêu, sám hối cho vong linh, đồng thời chuẩn bị cơm cúng tròn 100 ngày để tưởng nhớ và tích thêm công đức cho người mất. Đám tang người Hoa không chỉ là nghi lễ tiễn đưa người đã khuất, mà còn là dịp để con cháu thể hiện tấm lòng hiếu kính, gửi gắm ước nguyện về sự bình an và thịnh vượng cho gia đình. Thấu hiểu và gìn giữ những phong tục này không chỉ thể hiện sự tôn trọng đối với người đã khuất, mà còn góp phần lưu truyền và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng người Hoa tại Việt Nam.
